Σάββατο 6 Μαρτίου 2010
Παρασκευή 5 Μαρτίου 2010
Καρναβάλι Αγιάσου
Η Αγιάσος είναι η Μέκκα του λεσβιακού καρναβαλιού, όπου συρρέουν χιλιάδες κόσμου κάθε χρόνο για να παρακολουθήσουν τις εκδηλώσεις του. Το Αγιασώτικο καρναβάλι ξεχωρίζει για τη μοναδικότητά του και αποτελεί σπάνιο δείγμα της ντόπιας λαϊκής πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Οι ρίζες του εθίμου χάνονται στα βάθη της Τουρκοκρατίας. Μέσα στο διάβα ενός και πλέον αιώνα το έθιμο πέρασε από πολλά στάδια, επηρεάστηκε από μύριες καταστάσεις και συνοδοιπόρησε με την εκάστοτε ιστορική εποχή εξελικτικά.
Το καρναβάλι της Αγιάσου ξεχωρίζει όμως κι απ’ όλες τις πανελλήνιες εκδηλώσεις για την ιδιομορφία του, την καυστική και σπιρτόζικη έμμετρη (σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο) σάτιρα που την εκφράζουν με το ντόπιο γλωσσικό ιδίωμα οι λαϊκοί ποιητές.
Το παλιότερο έθιμο της Αποκριάς ήταν η «πατινάδα», ο γύρος των παλικαριών στις γειτονιές του χωριού, όπου λειτουργούσαν τα κουιτούκια και γινόταν το νυφοπάζαρο. Τραγουδούσαν παλιά παραδοσιακά τραγούδια (Σούσα, Λυγερή, Τριανταφυλλένια, κ. ά).
Γύρω στο 1900 ο καλλίφωνος της παρέας (αρχινιστής του τραγουδιού) ντυνόταν με τσολιάδικη φουστανέλα και περικεφαλαία, παριστάνοντας το Μεγαλέξαντρο, που συμβόλιζε την αδούλωτη ελληνική ψυχή και με τα τραγούδια του τόνωνε το εθνικό φρόνημα των σκλαβωμένων ραγιάδων.
Το Αναγνωστήριο ενδιαφέρθηκε για το καρναβάλι ήδη από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με το αριθμ. 56/27-2-1902 πρακτικό του Διοικητικού του Συμβουλίου, επιτροπή αποτελούμενη από μέλη του Δ.Σ. διενήργησε έρανο με σκοπό την απονομή χρηματικών βραβείων σε καρναβαλικές ομάδες.
Στις αρχές του 19ου αιώνα αρχίζει να μπαίνει ο στίχος. Στην αρχή έκαναν μικρές αυτοσχέδιες παραστάσεις οι χωρατατζήδες του χωριού, σατιρίζοντας πρόσωπα και καταστάσεις της τοπικής κοινωνίας.
Μετά το 1912 και πολύ περισσότερο μετά το 1922 ξεπηδούν νέοι λαϊκοί ποιητές. Είναι τα μπαρουτοκαπνισμένα παλικάρια της Αγιάσου, που γύρισαν από τα πολεμικά μέτωπα. Μέσα από τη σάτιρά τους εκφράζουν τα αιτήματα της ειρήνης, της δικαιοσύνης, της κοινωνικής αλλαγής. Καθιερώνουν για εκφραστικό τους όργανο την Αγιασώτικη ντοπιολαλιά.
Ήδη από την προπολεμική περίοδο ζωντανεύει το έθιμο του αντικαρνάβαλου ή καρναβαλομαχίας.
Το 1938 το Αναγνωστήριο αξιοποιεί τη δωρεά του Θεόδωρου Ντουγραματζή ή Κουκουβάλα και θεσπίζει το «Βάλειο» Διαγωνισμό (απονομή χρηματικών επάθλων στα διαγωνιζόμενα καρναβαλικά συγκροτήματα) που - με μικρές διακοπές - κράτησε ως το 1984.
Τις Αποκριές του 1944 ηχεί η προφητική φωνή του καρνάβαλου που προβλέπει την ήττα του γερμανικού φασισμού και την απελευθέρωση της πατρίδας.
Μετά τον εμφύλιο πόλεμο το καρναβάλι μπαίνει σε καινούρια καλούπια. Αλλάζει ο τόπος και ο χρόνος των εκδηλώσεων. Ο μουλαροκίνητος καρνάβαλος δίνει τη θέση του στα άρματα, που καθιερώθηκαν στα χρόνια του Ανανία Καραμανλή.
Ιδιαίτερη άνθηση γνώρισε το καρναβάλι την περίοδο της δικτατορίας και της μεταπολίτευσης, οπότε παρουσιάστηκαν πολλά από τα καλύτερα αριστουργήματα της ιστορίας του και μάλιστα σε συνθήκες αυστηρής λογοκρισίας.
Σήμερα διατηρεί τη μορφή που πήρε μεταπολεμικά (λαϊκό δρώμενο με έντονα θεατρικά στοιχεία σε ανοιχτό δημόσιο χώρο που συνδυάζει σε ολοκληρωμένη θεματική ενότητα τον έμμετρο σατιρικό λόγο με την εμφάνιση αρμάτων). Η θεματολογία της λαϊκής μούσας καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα. Τα θέματά της αντλούνται κυρίως από την αρχαία ελληνική ιστορία και μυθολογία, καθώς και από τη θρησκευτική μας παράδοση. Μέσα απ’ αυτά αναπαράγεται με αλληγορικό και συμβολικό τρόπο η σημερινή κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα και σατιρίζονται με παραλληλισμούς πρόσωπα και καταστάσεις της επικαιρότητας. Ο ποιητής λαός δε μασκαρεύεται απλά για να τέρψει το ακροατήριο του, αλλά φρονηματίζει, παραδειγματίζει, καυτηριάζει με το θερμοκαυτήρα της πέννας του το σάπιο κομμάτι του κοινωνικού σώματος. Δεν είναι σεμνότυφος, χτυπά αλύπητα τα στραβά, μιλά σταράτα και ειλικρινά. Είναι τολμηρός και προφητικός. Δε φοβάται, δε συμβιβάζεται, δε χαρίζεται σε κανέναν. Με την καυστική αθυροστομία του κάνει ενέσεις στον άρρωστο κοινωνικό οργανισμό.
Η προφορική λαϊκή παράδοση διασώζει στο διάβα των αιώνων τα “τριψίματα”, δίστιχα ομοιοκαταληκτικά τραγούδια που υμνούν τα γεννητικά όργανα.
Η καρναβαλική παράδοση συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Τη σκυτάλη της οργανωτικής ευθύνης των καρναβαλικών εκδηλώσεων πήρε από το 1984 ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αγιάσου «Ο ΣΑΤΥΡΟΣ». Από το 1999 τα δύο Σωματεία συνεργάζονται στην οργάνωση εκδηλώσεων ερευνητικού περιεχομένου – αναβίωσης παλιών καρναβαλικών εθίμων. Από την ίδια χρονιά συμμετέχει στη διοργάνωση των καρναβαλικών εκδηλώσεων και ο Δήμος Αγιάσου.
Το καρναβάλι της Αγιάσου ξεχωρίζει όμως κι απ’ όλες τις πανελλήνιες εκδηλώσεις για την ιδιομορφία του, την καυστική και σπιρτόζικη έμμετρη (σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο) σάτιρα που την εκφράζουν με το ντόπιο γλωσσικό ιδίωμα οι λαϊκοί ποιητές.
Το παλιότερο έθιμο της Αποκριάς ήταν η «πατινάδα», ο γύρος των παλικαριών στις γειτονιές του χωριού, όπου λειτουργούσαν τα κουιτούκια και γινόταν το νυφοπάζαρο. Τραγουδούσαν παλιά παραδοσιακά τραγούδια (Σούσα, Λυγερή, Τριανταφυλλένια, κ. ά).
Γύρω στο 1900 ο καλλίφωνος της παρέας (αρχινιστής του τραγουδιού) ντυνόταν με τσολιάδικη φουστανέλα και περικεφαλαία, παριστάνοντας το Μεγαλέξαντρο, που συμβόλιζε την αδούλωτη ελληνική ψυχή και με τα τραγούδια του τόνωνε το εθνικό φρόνημα των σκλαβωμένων ραγιάδων.
Το Αναγνωστήριο ενδιαφέρθηκε για το καρναβάλι ήδη από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με το αριθμ. 56/27-2-1902 πρακτικό του Διοικητικού του Συμβουλίου, επιτροπή αποτελούμενη από μέλη του Δ.Σ. διενήργησε έρανο με σκοπό την απονομή χρηματικών βραβείων σε καρναβαλικές ομάδες.
Στις αρχές του 19ου αιώνα αρχίζει να μπαίνει ο στίχος. Στην αρχή έκαναν μικρές αυτοσχέδιες παραστάσεις οι χωρατατζήδες του χωριού, σατιρίζοντας πρόσωπα και καταστάσεις της τοπικής κοινωνίας.
Μετά το 1912 και πολύ περισσότερο μετά το 1922 ξεπηδούν νέοι λαϊκοί ποιητές. Είναι τα μπαρουτοκαπνισμένα παλικάρια της Αγιάσου, που γύρισαν από τα πολεμικά μέτωπα. Μέσα από τη σάτιρά τους εκφράζουν τα αιτήματα της ειρήνης, της δικαιοσύνης, της κοινωνικής αλλαγής. Καθιερώνουν για εκφραστικό τους όργανο την Αγιασώτικη ντοπιολαλιά.
Ήδη από την προπολεμική περίοδο ζωντανεύει το έθιμο του αντικαρνάβαλου ή καρναβαλομαχίας.
Το 1938 το Αναγνωστήριο αξιοποιεί τη δωρεά του Θεόδωρου Ντουγραματζή ή Κουκουβάλα και θεσπίζει το «Βάλειο» Διαγωνισμό (απονομή χρηματικών επάθλων στα διαγωνιζόμενα καρναβαλικά συγκροτήματα) που - με μικρές διακοπές - κράτησε ως το 1984.
Τις Αποκριές του 1944 ηχεί η προφητική φωνή του καρνάβαλου που προβλέπει την ήττα του γερμανικού φασισμού και την απελευθέρωση της πατρίδας.
Μετά τον εμφύλιο πόλεμο το καρναβάλι μπαίνει σε καινούρια καλούπια. Αλλάζει ο τόπος και ο χρόνος των εκδηλώσεων. Ο μουλαροκίνητος καρνάβαλος δίνει τη θέση του στα άρματα, που καθιερώθηκαν στα χρόνια του Ανανία Καραμανλή.
Ιδιαίτερη άνθηση γνώρισε το καρναβάλι την περίοδο της δικτατορίας και της μεταπολίτευσης, οπότε παρουσιάστηκαν πολλά από τα καλύτερα αριστουργήματα της ιστορίας του και μάλιστα σε συνθήκες αυστηρής λογοκρισίας.
Σήμερα διατηρεί τη μορφή που πήρε μεταπολεμικά (λαϊκό δρώμενο με έντονα θεατρικά στοιχεία σε ανοιχτό δημόσιο χώρο που συνδυάζει σε ολοκληρωμένη θεματική ενότητα τον έμμετρο σατιρικό λόγο με την εμφάνιση αρμάτων). Η θεματολογία της λαϊκής μούσας καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα. Τα θέματά της αντλούνται κυρίως από την αρχαία ελληνική ιστορία και μυθολογία, καθώς και από τη θρησκευτική μας παράδοση. Μέσα απ’ αυτά αναπαράγεται με αλληγορικό και συμβολικό τρόπο η σημερινή κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα και σατιρίζονται με παραλληλισμούς πρόσωπα και καταστάσεις της επικαιρότητας. Ο ποιητής λαός δε μασκαρεύεται απλά για να τέρψει το ακροατήριο του, αλλά φρονηματίζει, παραδειγματίζει, καυτηριάζει με το θερμοκαυτήρα της πέννας του το σάπιο κομμάτι του κοινωνικού σώματος. Δεν είναι σεμνότυφος, χτυπά αλύπητα τα στραβά, μιλά σταράτα και ειλικρινά. Είναι τολμηρός και προφητικός. Δε φοβάται, δε συμβιβάζεται, δε χαρίζεται σε κανέναν. Με την καυστική αθυροστομία του κάνει ενέσεις στον άρρωστο κοινωνικό οργανισμό.
Η προφορική λαϊκή παράδοση διασώζει στο διάβα των αιώνων τα “τριψίματα”, δίστιχα ομοιοκαταληκτικά τραγούδια που υμνούν τα γεννητικά όργανα.
Η καρναβαλική παράδοση συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Τη σκυτάλη της οργανωτικής ευθύνης των καρναβαλικών εκδηλώσεων πήρε από το 1984 ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αγιάσου «Ο ΣΑΤΥΡΟΣ». Από το 1999 τα δύο Σωματεία συνεργάζονται στην οργάνωση εκδηλώσεων ερευνητικού περιεχομένου – αναβίωσης παλιών καρναβαλικών εθίμων. Από την ίδια χρονιά συμμετέχει στη διοργάνωση των καρναβαλικών εκδηλώσεων και ο Δήμος Αγιάσου.
Το καρναβαλι Της Αγιασου
Το καρναβάλι εορτάζεται με ιδιαίτερο τρόπο στην Αγιάσο της Λέσβου, συνδυάζοντας με λαϊκό και αυτοσχεδιατικό τρόπο το σατιρικό λόγο και το θέαμα. Τις μέρες της Αποκριάς οι μασκαράδες («μουτσούνες», «γιούνια», ή «αρκούδες», όπως αναφέρονται στο λεσβιακό ιδίωμα) γυρίζουν στους δρόμους και τα καφενεία και συμμετέχουν σε αυτοσχέδια σατιρικά δρώμενα, τραγουδούν αδιάντροπα τραγούδια, χορεύουν και διασκεδάζουν σε ένα κλίμα απόλυτης ελευθερίας και ελευθεροστομίας.
Ο Γεώργιος Παπάνης περιγράφει συνοπτικά την παλιά αποκριά στην Αγιάσο: «Πριν από 30 περίπου χρόνια ο καρνάβαλος γύριζε στα στέκια (κουϊτούκια) του χωριού. Σ' αυτά στάθμευε η κάθε παρέα που τον αποτελούσε. Ο εκφωνητής, καβάλα σε μουλάρι ή ανεβασμένος σε τραπέζι, σατίριζε τα στραβά κι ανάποδα Τα στέκια αυτά σήμερα πια δεν λειτουργούν...» (Παπάνης Γεώργιος, «Τα στέκια του παλιού καρναβαλιού», Αγιάσος, Φιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών, τεύχος 8, Αθήνα 1983: 14).
Για την παράδοση του καρναβαλιού και των αρμάτων ο Αγιασώτης αγγειοπλάστης Τάσος Χατζηγιάννης, που συμμετέχει και ο ίδιος στην κατασκευή αρμάτων, αναφέρει: "Το καρναβάλι ξεκίνησε από παλιά. Στην αρχή ξεκίνησε με στιχομυθία ανάμεσα σε καρνάβαλους πάνω σε γαϊδούρια, ανταλλάσανε σε ποιητικό λόγο, σχολίζαν διάφορα πολιτικά και μη γεγονότα και στη συνέχεια πρώτος ο Ανανίας, ο οποίος ήταν ξυλουργός, εισήγαγε και το άρμα στο καρναβάλι. Πρωτοκατέβηκε με ένα πλοίο, το κατέβασαν από το Σταυρί, κι είχαν βάλει ολόκληρη μηχανή από φορτηγό μέσα στο πλοίο. Στη συνέχεια καθιερώθηκε το άρμα στο καρναβάλι. Πιο σχετικοί με την κατασκευή ήταν οι μαραγκοί και οι κεραμίστες". (απόσπασμα από συνέντευξη του Τάσου Χατηγιάννη στο ερευνητικό πρόγραμμα "Κιβωτός του Αιγαίου" τον Ιανουάριο του 1996 στην Αγιάσο).
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)